PODCAST / BAKIM STRATEJİLERİ Bu bölümde demanslı kişinin özerkliğini koruması hakkında konuşacağız. Özerklik, bağımsız karar verme,seçim yapma ve kişinin kendi kendini yönetebilme yetisidir. Demanslı bireyler, keyif aldıkları faaliyetlerde özerkliğini sürdürmeye ve aktif olmaya devam etmeye teşvik edilmelidir. Demanslı bireyleri güvende tutmak, çevreyi ihtiyaca göre düzenlemek ve bu bireylerin bağımsızlıklarını desteklemek önemlidir. Akrabanın rolü, demanslı bireyin farklı etkinliklere dahil olmasına, bireyi meşgul edecek gündelik işleri yapılandırmasına yardımcı olmak ve tüm bunları planlayabilmektir.Demansı olan bireyi temizlik, yemek pişirme ve kendi kişisel hijyenine dikkat etme gibi gündelik işlere dahil edebiliriz. Tüm görevler önceden belirlenmiş düzende ve bildikleri ortamda olmalıdır. Bireylerin bilişsel ve fiziksel yeteneklerine uygun olsun. Aktiviteleri planlarken kişinin ne yapamayacağını düşünmeyin, hala yapabileceklerine odaklanmaya çalışın. Demansı olan bireyler genellikle daha önce yapmadıkları görevlere başlayabilirler. Bu tip durumları kabul etmeli ve böyle işlere katılmalarına izin vermeliyiz. Kişinin aşina olması ve daha uzun süre aktif kalması önemlidir. Kişi için etkili faaliyetler, deneme yanılma yoluyla kolayca bulunabilir. En önemlisi, demanslı bireyin daha uzun süre aktif kalması için yapması gereken bir şey olmasıdır. Nihai sonuç önemli değil, önemli olan katılım ve memnuniyettir. Hastalığın ilerlemesi nedeniyle yetenekler azaldığında, onlara daha kolay görevler veya görevlerin belirli bir kısmını verebiliriz. Temel günlük yaşam aktiviteleri, insanların günlük rutinlerinin bir parçası olarak her gün gerçekleştirdiği aktiviteleri ifade eder. Amaçlarına göre iki geniş kapsamlı kategori vardır, birincisi temel günlük yaşam aktiviteleri, ikincisi ise yardımcı aktiviteler (Enstrümental günlük yaşam aktiviteleri).Her ikisi de, birçok olumlu fayda sağlayan aktivite odaklı demans bakımına dahil edilebilir. Günlük rutinler hem bakıcı için hem de Alzheimer ile yaşayan kişi için faydalı olabilir. Planlı bir gün, ne yapacağınızı anlamaya çalışmak için daha az zaman harcamanıza; anlam ve keyif veren etkinliklere daha fazla zaman ayırmanıza olanak tanır. Günlük temel aktivitelere saçını taramak, tıraş olmak ve dişlerini fırçalamak örnek olarak verilebilir. Ağır demansı olan bir kadının eline bir tarak konursa, otomatik olarak saçını tarama işlemi gerçekleşebilir, çünkü bu çok alışılmış bir eylemdir. Bir diğer örnek ise giyinmek. Nasıl giyindiğimiz, birey olarak kim olduğumuz ve hayatımızda ne yaptığımız hakkında çok şey ifade eder. Demansı olan bireylerin mümkün olduğunca kendilerinin giyinmelerine izin verilmelidir. Giydiklerinin kişisel tercihlerini ve mümkünse özgün kimliklerini yansıtması da önemlidir. Yardımcı aktiviteler (Enstrümental günlük yaşam aktiviteleri), doğrudan yaşam ortamlarımızla ilgilidir. Bu aktiviteler evimize ve diğer insanlara bakımı içerir. Örnek olarak; yemek hazırlamak, bulaşıkları yıkamak, yaprakları tırmıklamak, yerleri süpürmek ve paraları dizmek sayılabilir. Demansı olan bireyler genellikle bu tür etkinliklere katılabilir çünkü bu tür etkinlikler bireye çok aşinadır, tekrarlayan, öğrenilmiş hareket kalıpları kullanır. Demansı olan bir kadın ane yemek yapacağını planlayamasa veya pişirmek için malzemeleri bir araya getiremese bile, otomatik hareket kalıplarını kullanarak malzemeleri karıştırabilir veya patatesleri soyabilir. Artık parasını yönetemeyen bir adam, bozuk paraları dizmekten zevk alabilir. Yaprakları tırmıklamak, yerleri süpürmek, masayı silmek, bulaşıkları yıkamak, çamaşırları katlamak ve ayırmak gibi işlere bu bireyleri dahil etmek hem keyifli hem de faydalı olabilir. Bu tekrarlayan faaliyetler, demans hastalarının kendilerini üretken ve faydalı hissetmeleri için bir fırsat sağlar. Öğle yemeği hazırlarken etkinliklerin dağıtılmasına bir örnek: - menüyü seçin - malzemeleri marketten alın - satın alınan yiyecekleri poşetleyin - malzemeleri yıkayın ve doğrayın - yiyecekleri tencereye koyun - yemeği karıştırın - tabak, çatal bıçak ve peçete hazırlayın - yemeği masaya götürün - yemeğinizi yiyin - masayı toplayın - bulaşıkları yıkayın - bulaşıkları kurulayın - dinlenin. Günlük aktivitelerin yapılandırılması Demansı olan birey önünde sonunda gününü planlamak için bakıcı yardımına ihtiyaç duyacaktır. Yapılandırılmış aktiviteler endişeyi azaltabilir ve ruh halini iyiye döndürebilir. Demansı olan birey için yapabilceği işleri planlarken, beraber denemeniz ve uygun etkinliği keşfetmeniz en iyi sonucu verir. Başka birinin sorumluluğunu üstlenmek hem fiziksel hem de duygusal olarak yorucu olabilir. Kendiniz de keyif alacağınız aktiviteler planlayın ve bunlara katılın. Kendinizi ne kadar tatmin ederseniz, herkes için o kadar iyi olur. Demansı olan kişiler planlamaya ve yapılandırılmış bir rutine ihtiyaç duyar. Bir plan yapmadan önce şunları göz önünde bulundurun: • Bireyin hoşlandıklarını, hoşlanmadıklarını, güçlü yanlarını, yeteneklerini ve ilgi alanlarını • eskiden gününü nasıl yapılandırdığını • günün hangi saatlerinde en verimli çalıştığını • Yemek, banyo ve giyinme için daha fazla zaman ayrılmış olduğundan • Düzenli yatma ve kalkma saatleri oluşturmaktan (demansı olan birey uyku sorunları yaşıyorsa özellikle faydalıdır) • Spontane aktiviteler için günlük rutininizde esneklik sağladığınızdan emin olun. Demans ilerledikçe, demanslı bireyin yeteneklerinde değişimler olacaktır. Yaratıcı, esnek olma ve problem çözme becerileriniz ile günlük rutini bu değişikliklerin üstesinden gelecek şekilde uyarlayabilirsiniz. Dikkate alınması gereken gündelik işlerin kontrol listesi: • Ev işleri: mutfakta yardım, bulaşık yıkama, süpürme, yerleri süpürme, toz alma, çamaşır yıkama, banyo temizleme, çöpleri dışarı çıkarma. • Yemek zamanları: sebze-meyve alma, yemek hazırlama veya pişirmede yardım. • Kişisel bakım - banyo, duş, kişisel hijyen, giyinme, yemek yeme, diş fırçalama, tırnak kesme ve saç tarama. • Yaratıcı aktiviteler – müzik, sanat, el sanatları ile uğraşma • Spontane olanlar, arkadaş ziyareti gibi • Entelektüel – kitap-gazete okuma, bulmaca çözme • Fiziksel – spor yapmak, top oynamak, bowling oynamak veya balık tutmak, hastalık öncesi kişinin yapmaktan hoşlandığı her şey. • Sosyal ve ailevi aktiviteler – aile ve arkadaşlarla yürüyüş yapmak, beraber vakit geçirmek, çeşitli ailevi etkinliklere katılmak. • Hafıza etkinlikleri – fotoğraf albümlerine bakmak, hafıza oyunları oynamak, bulmacalar çözmek • Manevi veya dini faaliyetler – bir vaizi dinlemek, namaz kılmak • Dinlenme – yemekten sonra dinlenme, oturma, müzik dinleme. Bir plan hazırlamak Günü nasıl organize edeceğinizi düşünürken şunları göz önünde bulundurun: • Hangi faaliyetler en iyi sonucu verir? Hangisi vermez? Neden? Bir etkinliğin başarısının günden güne değişebileceğini unutmayın.) • Yapılacak çok fazla şeyin veya çok az şeyin olduğu olduğu zamanlar var mı? • Spontane aktiviteler eğlenceli miydi yoksa endişe ve kafa karışıklığına mı sebep oldu? • Her dakikayı bir aktivite ile doldurma derdinde olmayın. Demansı olan kişinin bir aktivite ve dinlenme dengesine ihtiyacı vardır ve daha fazla molaya ve görevlerin çeşitlendirilmesine ihtiyacı olabilir. Günlük plan örneği (hastalığın erken-orta evreleri için) Sabah • Yıkanın, dişlerinizi fırçalayın, giyinin • Kahvaltı hazırlayın ve kahvaltı yapın • Çay içerken sohbet edin • Bir haber hakkında konuşun, yeni bir elişi deneyin, eski fotoğrafları anımsayın • Mola verin, biraz sessiz zaman geçirin • Bazı işleri birlikte yapın • Yürüyüşe çıkın, oyun oynayın Öğleden sonra • Öğle yemeği hazırlayıp yiyin, bulaşıkları yıkayın • Müzik dinleyin, bulmaca çözün, TV izleyin • Biraz bahçe işleriyle uğraşın, yürüyüşe çıkın, bir arkadaşınızı ziyaret edin • Kısa bir mola verin veya şekerleme yapın Akşam • Akşam yemeğini hazırlayıp yiyin, mutfağı temizleyin • Kahve ve tatlı eşliğinde eski günleri anın • Kart oyunu oynayın, film izleyin, masaj yapın • Banyo yapın, yatmaya hazırlanın, kitap okuyun Evde güvenlik herkes için önemlidir, ancak demansı olan birine bakıyorsanız bu daha da önemlidir. Basamaklardaki bir kilim veya yerde duran bir oyuncak, kolayca düşmeye veya yaralanmaya neden olabilir. Demansı olan bireyler genellikle yemeyi, içmeyi unuturlar ve bunun sonucunda susuz kalabilirler. Ev, denge, yer-yön muhakeme sorunlarının ortaya çıkabileceği hastalığın özellikle ileri evrelerinde demanslı bireyin güvenli bir şekilde yaşayabileceği şekilde düzenlenmelidir. Bu düzenlemeler, yaralanmaları önlemeye, çevredeki potansiyel tehlikeyi azaltmaya yardımcı olur. Demanslı bir bireyin esenliğini gizlice sağlamak da önemlidir. Ortamın ayarlanmasında köklü değişiklikler yapılmamalıdır çünkü köklü değişiklikler bireyde kafa karışıklığına neden olabilir. Bağımsızlık, mahremiyet ve güvenlik arasındaki dengenin kurulması gereklidir. Unutmayın, ev güvenliğine dikkat etmek demanslı kişinin bağımsızlığını korumasına yardımcı olabilir ve bakım verme stresini hafifletebilir. Ortamda güvenliğin sağlandığından emin olun: • Boğulma riskine dikkat edin • Demanslı bireyin evden uzaklaşmaması, ocağı açmaması ve kapatmayı unutmaması gibi evdeki güvenliği artırmanın yollarını arayın. • Düşmeleri önlemenin ve banyo güvenliğini artırmanın yollarını arayın Demanslı kişilerin kafa karışıklığını azaltmak için: • Etrafta tanıdık nesneler ve insanlar olsun. Aile fotoğraf albümleri faydalı olabilir. • Işıkları her zaman açık tutun. • Günlük aktiviteler için hatırlatıcılar, notlar, günlük görev listeleri veya yönergeler kullanın • Basit bir aktivite programına bağlı kalın • Güncel olaylar hakkında konuşun Bir noktada evde yalnız olmak artık güvenli olmayacaktır. Yalnız olmanın artık güvenilir olmadığı zamanlar kişiden kişiye değişiklik göösterebilir. Bu nedenle uygun önlemleri almanın ne zaman önemli olduğunu değerlendiren kişiler olmalıyız. Demanslı bireyin akrabalarının hastanın neden yalnız yaşamaması gerektiğini anlamaları önemlidir. Herhangi birinin ona göz kulak olması gerektiği fikrine karşı çıkıyor ya da bakımevine gitmeyi reddediyorsa , demansı olan kişinin kendi özerkliğini korumaya devam etmesi konusunda yeterince dikkatli olmalıyız. Hangi kelimeleri seçeceğinizi bilmek önemlidir. ˝Sana biri baksın˝, ˝Evde tek başına kalamazsın˝, ˝Kendine bakamazsın˝ gibi söylemlerden kaçınmalıyız. Bunun yerine onların dikkatini dağıtmaya veya başka bir şey için motive etmeye çalışabiliriz. Bu bölümün sizin için yararlı olduğunu umuyoruz ve ayrıca bu ipuçlarının bununla başa çıkmanıza ve ihtiyacınız olan desteği almanıza yardımcı olacağını umuyoruz. Daha fazla bilgi edinmek isterseniz, http://demcare.hcilab.es/ adresindeki proje web sitemize başvurabilirsiniz. Bir sonraki bölüme kadar!