Ünite 1. DEMANS (BUNAMA) NEDİR
Demans, beyin hücrelerindeki değişikliklerin neden olduğu kronik ve ilerleyici bir beyin hastalığıdır.
Hafıza,düşünme, tanıma, anlama, konuşma,ifade etme, yargılama ve muhakeme bozuklukları, yönelim bozukluğu, öğrenme güçlüğü ile kendini gösterir. Demans yaşlanmanın normal bir parçası değil beyin hastalığının bir sonucudur. Her unutkanlık demans değildir.
Bir bireyin bilişsel yetenekleri (hatırlama, anlama, konuşma, yönelim ve muhakeme yeteneği) günlük yaşamı ciddi olarak etkilediğinde demans hastalığından bahsedebiliriz. Demansın ilk belirtilerinin zamanında fark edilmesi çok önemlidir, ayrıca hızlı teşhis, uygun tedavi ve yaşam tarzı, hastaların ve hasta bakıcılarının yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olur.
Demansın farklı türleri vardır. En yaygın demans türleri şunlardır:
• Alzheimer Hastalığı –tüm demansların %60’ından fazlasını oluşturur ve %80’e kadar bu oran çıkabilir, en sık görülen bulgular bellek ve yönelim bozukluğu problemleridir.
•Lewy cisimcikli demans-Belirtiler Alzheimer veya Parkinson hastalığına benzer olup, sıklıkla görsel halüsinasyonlar eşlik eder (Gerçekte var olmayan şeyleri ve nesneleri görür).
• Vasküler demans- Beyinde gerçekleşen bir dizi ardışık inmenin sonucudur, bulgular beynin etkilendiği bölgeye bağlıdır. Kademeli seyir göstermesi karakteristiktir.
• Frontotemporal demans hastalarında uygunsuz sosyal davranışlar ve konuşma güçlüğü gibi kişilik ve davranış değişiklikleri görülür.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 1. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 1’de de konuşuyoruz.
Ünite 2. DEMANS İLE GELEN DEĞİŞİMLER
Demans, türüne bağlı olarak kişinin bilişsel, davranışsal, duygusal becerilerinde çeşitli değişikliklere neden olur.
Alzheimer demansı
Bu hastalık yavaş ve genellikle fark edilmeden özellikle son yaşanan olaylara yönelik bellek sorunları ile başlar. İlk aşamada, hastalar günlük yaşam aktivitelerini normal sürdürürler , ancak buna unutkanlık, konuşma, konsantrasyon, zaman ve mekan yöneliminde bozulmalar eşlik eder. Hastalık ilerledikçe semptomlar, kişiyi tamamen bağımlı hale getirir.
Vasküler demans, bir inmenin beyindeki bir atardamarı tıkaması sonucu gelişebilen ikinci en yaygın demans türüdür, ancak inmeler her zaman vasküler demansa neden olmaz.
Bilinç bulanıklığı, yönelim bozukluğu,konuşma veya konuşmayı anlama, görme kaybı gibi bilişsel becerilerde azalma inmeden hemen sonra görülebilir veya akıl yürütme, planlama, konsantrasyon, hafıza veya diğer düşünce süreçleri üzerinde kademeli olarak etkileri ortaya çıkabilir.
Lewy cisimcikli demans;
Bellek bozuklukları, uzamsal yönelimde sorunlar, konuşma ve diğer bilişsel becerilerde bozulmalar gibi Alzheimer demansına veya titreme, hareketlerde yavaşlık,
kas tonusunda artış, daha az belirgin yüz ifadeleri gibi Parkinson hastalığına benzer belirtilerle başlar.
Görünür bir neden olmadan tekrarlayan düşmeler, kısa süreli bilinç kaybı ve dikkatte dalgalanma da yaygındır.
İllüzyonlar (Yanılsama) genellikle erken dönemde ortaya çıkar, hasta var olan bir objeyi farklı algılar. (Hayvan, insan, farklı renkler olarak görür.)
Yanılsamalara,sıklıkla kişiyi tehdit altında ve üzgün hissettiren sanrılar (gerçeklikle uyuşmayan, mantıklı düşünce ve tartışmalara rağmen değiştirilemeyen yanlış inançlar) eşlik eder.
Frontotemporal Demans.
Bellek bozuklukları genellikle hastalığın ilk belirtisi değildir.Hastalar zaman,yer ve kişilerin farkında olabilir ve son günlerdeki olayları hatırlayabilirken, başka bir durumda bunları hatırlayamazlar. Sorunlar fark edilmeden başlar, insanlar giderek daha az kelime kullanır, belirgin kişilik değişiklikleri ve uygunsuz sosyal davranışlar oluşabilir (bazı şeyleri biriktirme, sadece belirli yiyecekleri yeme, yenilmez öğeleri yeme).
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 2. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 2’de de konuşuyoruz.
Ünite 3. YERİNDE OLSAM- BİREY VE İNSAN HAKLARI ODAĞINDA
YAKLAŞIM
Demanslı bireyler ve bakıcıları, diğer tüm vatandaşlarla aynı haklara sahiptir. Ancak bu haklara ulaşmada kültürel, sosyal, coğrafi ve ekonomik engellerle karşılaşmaktadırlar.
Demanslı bireylerin haklarına ulaşmalarının önündeki en büyük engel; bakıcılarının ve profesyonellerin demans hastalarının özel ihtiyaçları ve günlük hayatta onları nasıl destekleyeceklerini hakkında yeterli bilgiye sahip olmamasıdır.
Demanslı bireyler beceri ve yetenekleri önemli derecede azalmış engelli olarak görülürler.
Günlük hayatlarında verilen görevleri yerine getirmede yaşadıkları her zorluk , bu bireylerin yetersizliklerinin işareti olarak görülür.
Kişi demansın getirdiği sınırların ötesinde
sırf bu hastalığa sahip olduğu için, herhangi bir kişi gibi hata yapma olasılığından kendisini uzak görerek, kapasitelerinin sınırlı olduğunu düşünebilir.
Demanslı bireyler sağlık durumları veya yaşlarından ötürü temel haklarının ve topluma aktif katılma haklarının kısıtlandığını veya özgürlüklerinin
Sınırlandırıldığını düşünebilirler.
Demanslı insanlar, sağlık durumu veya yaşlarından dolayı temel haklarının, aktif bir şekilde topluma katılma haklarının kısıtlandığını veya özgürlüklerinin sınırlandırılmış olduğunu
düşünebilirler.
Odak noktası, hastalık değil bireyin kendisi, becerileri, bireye sağlanacak destek, bilgi ve ev halkının, topluluğun ve toplumun aktif bir üyesi olması için gerekli koşulların sağlanmasıdır.
Demans kaynaklı kayıpların en aza indirilmesi, olası değişikliklerin azaltılması ve ortaya çıkabilecek semptomların farkına varılması için demanslı birey odak nokta olarak görülmelidir.
Bireye odaklanarak demansın neden olduğu durumların ötesinde bireyin bakımı, kişisel yaşam öyküsü, karakter özellikleri ,bireysel yetenekleri sevdikleri için onları özel yapan nitelikleri üzerine kurarız.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 3. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 3’te de konuşuyoruz.
Ünite 4. Bakımda İlk Adımlar- Aile Odağı
Demanslı bireylerin bakıcıları sıklıkla suçluluk, üzüntü ve utanç duygusu hissederler. Bunun yanında sık sık öfke ve çaresizlik yaşarlar.
Demansın getirdiği değişiklikler çok fazla sabır, anlayış ve empati gerektirir. Bu nedenle bakıcıların
yardım gruplarına, konu ile ilgili konferanslara katılarak uygun desteği almaları
ve psikolojik, sağlık, yasal ve sosyal tavsiyeler için profesyonel danışmanlara başvurmaları gerekir.
Tanı konulduktan hemen sonra hastalığın seyri hakkında mümkün olduğunca fazla bilgi almaları da önemlidir.
Bu sayede demanslı birey ve kendileri için kaliteli bir yaşam sağlayabilirler.
Demanslı bir kişiyle iletişim kurmak için bazı temel ipuçları: Nazik ve sakin bir şekilde yaklaşın, gözlerinin içine bakın, beden diline dikkat edin, sakin bir sesle net, belirgin bir şekilde konuşun, kısa ve net cümleler kullanın, ona karşı çıkmayın/ sabırlı olun.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 4. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 4’te de konuşuyoruz.
Ünite 5. Bakım Yöntemleri
Demanslı bireylerde belirsizlik duygusunu azaltmak ve süreklilik hissi için belli bir rutinin oluşturulması gereklidir.
Demanslı bireylerin
daha sonraki dönemlerde yapabileceği aktiveteler kısıtlı olsa da uzun süre aktivelere katılabilir veya yardım edebilir.
Bu yüzden hala yapabildiği ve keyif aldığı alanlarda mümkün olduğunca uzun süre aktif olmalıdır.
Demanslı biey yıkanma, diş fırçalama, temizlik, yemek pişirme, oyun oynama ve kişisel hijyen gibi gündelik işlerde aktif olarak yer alır.
Tüm görevler, oturmuş bir düzende, aşina oldukları ortamda yapılmalı ve bireyin bilişsel ve fiziksel yeteneklerine uygun hale getirilmelidir.
Demanslı bireylerin yetenekleri günden güne değişebilir.
Hastalığın belirli bir aşamasından sonra demanslı bireyler artık gündelik işlerini yerine getiremezler. Başka birinin gündelik işleri onların yerine üstlenmesi gerekir.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 5. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 5’te de konuşuyoruz.
Ünite 6. DAHA İYİ BAKIM SAĞLAMAK
Hipokrat’a göre “Hastalık yoktur, hasta vardır.” Tedavi ve bakım hizmetlerinin demanslı bireylerin ve bakıcılarının bireysel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenmesi gerekir.
Tedavi ve bakım hizmetleri, demanslı bireyin bilişsel, davranışsal ve işlevsel semptomlarına göre kişiselleştirilmelidir. Demanslı bireyler için rutinleri ve aşinalıkları büyük önem taşımaktadır.
Günlük rutin lerin oluşturulması, saldırganlık, huzursuzluk, kaygı ve endişe gibi istenmeyen durumların azaltılmasına yardımcı olabilir. Böylece, bakıcı daha az stres altında olur ve daha iyi bakım sağlayabilir. Hastanın özel ihtiyaçlarına göre günlük yaşamı şekillendirilmelidir.
Bu şekilde bakıcı, hasta için uyarıcı ve güvenli bir ortam kurar ve sürdürür.
Demans genellikle demanslı bireyin işlevlerindeki kayıplarla uyumlu bir kaç evre ile kendini gösterir.
Demanslı bireyler evde tek başına yaşayabilirken 24 saat desteğe yada bakım evine yerleştirilmesine ihtiyaç duyması ile desteksiz yaşamayacağı anlaşılır.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 6. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 6’te de konuşuyoruz.
Ünite 7. BAKIM VEREN KİŞİNİN BAKIMI
Demanslı bireye evde bakım vermek büyük bir duygusal ve fiziksel yüke neden olabilir .
En nitelikli ve yetkin bakıcı bile olup bitenleri kontrol edemediği durumlardan veya tükenmişlikten kaçınmak için ruhsal durumunu en iyi seviyede tutmalıdır.
Hastaya bakma eyleminin doğasında bulunan çeşitli zorluklar vardır. Hastalığın öngörülemezliği, sürekli değişiklikler ve sevdiği insanın becerilerinin sürekli kötüye gitmesiyle yüzleşmek; pek çok bakım veren kişinin depresif semptomlarını ve kaygılarını arttırarak, fiziksel ve duygusal yorgunluğa ve hatta tükenmişliğe ulaşan duygu yoğunluğuna neden olmaktadır.
Bakıcıların kısa bir süre için de olsa kendilerine zaman ayırmaları gerekir . Demanslı bireylerin kısa süreli sosyalleşmesi için evde bir arkadaşla vakit geçirmesi ile çok ihtiyaç duyulan bir mola sağlanabilir.
Demanslı bireyler istekleri doğrultusunda sosyalleşmeleri için etkinliklere, dayanışma gruplarına, özel merkezler ve sağlıklı yaşam merkezlerinde düzenlenen aktivitelere dahil edilebilir.
Bakıcılar destek sağlanabilecek konular hakkında sağlıklı yaşam merkezleri, aile hekimlikleri ve diğer resmi kurumlardan bilgi almalıdır.
Bakım sağlayan kişiler sorunlarından bahsedebileceği ve deneyimlerini diğer üyelerle paylaşabileceği Destek gruplarına katılabilir.
Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi kitabımızın 7. ünitesinde bulabilirsiniz.
Bu konuyu podcast 7’te de konuşuyoruz.